تهمت و افترا و طرح دعاوی آن با دارتوت

جرم افترا کلامی که مورد نظر ماده ۶۹۷ قانون تعزیرات می باشد نیز مانند هر جرم دیگر دارای ارکان و الزاماتی می باشد که وجود آن ها برای تحقق جرم افترا ضرروی می باشد که ما به مهم ترین آن ها اشاره نموده ایم :

۱.انتساب جرم به دیگری: ماده ۶۹۷ قانون تعزیرات به طور کلی از انتساب جرم به دیگری سخن گفته است.برای جلوگیری از گستردگی بیش از حد دامنه جرم افتر بهتر بود که قانون گذار ویژگی‌هایی را برای جرایم مورد  مثل اینکه برای محکوم شدن کسی به جرم افترا جرایم مورد انتساب باید مستجب حد یا قصاص بوده یا مجازات قانونی مقرر برای آنها از میزان خاص بیشتر باشد با وضعیت فعلی قانون ظاهرا حتی اگر کسی ارتکاب جرم سبکی مثل جرایم راهنمایی رانندگی را به دیگری نسبت دهد مفتری محسوب و مشمول ماده ۶۹۷ می‌شود.

در هر حال تردیدی وجود ندارد که فعل یا ترک فعل مورد انتساب باید طبق قوانین موجود در زمان اسناد جرم محسوب شود بنابراین جرم انگاری یا جرم زدایی لاحق از اهمیت  برخوردار نمی‌باشدبه علاوه نسبت دادن اعمالی که جرم نبوده بلکه خلاف شر یا حتی مستوجب تعقیب انتظامی و اداری باشد موجب محکوم شدن مرتکب به استناد ماده ۶۹۷ نمی‌شود.

نکته دیگری که از شرط (انتساب جرم به کسی) مستفاد می‌شود این است که باید توجه که با توجه به استفاده از واژه کسی در ماده ۶۹۷ قربانی این جرم هم مثل جرم توهین تنها اشخاص حقیقی می‌باشند و نمی‌توان اشخاص حقوقی را قربانی وبزه دیده این جرم دانست. دلیل دیگری برای استفاده از واژه کسی در ماده ۶۹۷ این برداشت را تقویت می‌کند این است که در افترا ارتکاب جرم نسبت داده می‌شود و ارتکاب جرم از سوی اشخاص حقوقی پدیده‌ای نادر می‌باشد که در اکثر نظام‌های کیفری دنیا از جمله در حقوق ایران چندان شناخته شده نیست بنا به همین دلایل و نیز با توجه به نوع مجازات پیش بینی شده در ماده ۶۹۷ یعنی حبس و شلاق مرتکب به جرم افترا نیز فقط اشخاص حقیقی می‌باشند و نمی‌توان اشخاص حقوقی مثل شرکت‌ها موسسات دولت و نظایر آنها را بر اساس ماده ۶۹۷ به عنوان مفتری محکوم کرد مگر آنکه شرایط مذکور در ماده ۱۴۳ قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲ محقق گردد یعنی نماینده قانونی شخص حقوقی به نام یا در راستای منافع آن مرتکب جرم شود.

نکته دیگر که باید به آن توجه داشت این است که با توجه به لزوم انتساب جرم به شخص دیگر در صورتی که ارتکاب جرم مورد استناد طبق قانون از سوی فرد مورد اتهام غیر ممکن باشد مرتکب را حتی در صورت جهل به این موضوع نمی‌توان مفتری دانست بنابراین کسی که نمی‌داند جرم ارتشا و اختلاس تنها از سوی کارکنان دولت قابل انکار هستند و یک کارمند بخش خصوصی را به ارتکاب یکی از این دو جرم متهم می‌کند مرتکب جرم افترا نخواهد شد ولی ممکن است به جرم توهین محکوم شود.

۲.صراحت در انتساب : همانطور که در مورد توهین ساده نیز اینطور می‌باشد برای تحقق جرم افترا نیز صراحت ماده ۶۹۷ صراحت انتساب شرط است. یعنی مرتکب باید (امری را صریحا نسبت دهد که مطابق قانون آن امر جرم محسوب می‌شود.) البته لازم نیست که مرتکب مشخصات دقیق جرمی را که ارتکاب آن را به دیگری نسبت می‌دهد تعیین کند بلکه همین که صراحتاً اظهار دارد که وی مثلاً دزدی کرده یا کسی را به قتل رسانده یا ترک نفقه کرده یا به اختلاس و خیانت در امانت مرتکب شده و یا حتی بدون ذکر زمان خاص رفتاری را به دیگری نسبت دهد که جرم خاصی را به ذهن متبادر می کند کافی است

در جرم افترا نیز مثل توهین،ارتجالی و ابتدایی بودن انتصاب جرم ضرورتی ندارد بنابراین هرگاه دو نفر ارتکاب جرمی را به صراحت به یکدیگر نسبت دهند هر دو مفتری محسوب می‌شوند با توجه به اینکه شروع با کدام یک بوده است.البته در چنین موردی نفر دوم می‌تواند به استناد گفتار تحریک آمیز نفر اول و به موجب بند پ ماده ۳۸ قانون مجازات اسلامی از تخفیف مجازات برخوردار شود.در این مورد نباید ناگفته گذاشت که با توجه به اینکه جرم افترا به موجب ماده ۱۰۴ قانون مجازات اسلامی جرم قابل گذشته است در صورتی که دو نفر نسبت به یکدیگر مرتکب جرم اختراع شوند در عمل چاره‌ای جز گذشته از یکدیگر برای فرار از مسئولیت کیفری ندارند.

۳.ناتوانی از اثبات صحت ادعا : هرگاه مرتکب بتواند درستی نظر خود را در مورد ارتکاب جرمی از سوی شخص مورد اتهام به اثبات برساند وی به عنوان مفتری قابل مجازات نخواهد بود در نتیجه حتی در مواردی که جرم مورد اتهام بنا به دلایلی مثل شمول مرور زمان یا عفو عمومی یا عدم شکایت مدعی خصوصی در یک جرم دارای ماهیت خصوصی و نظایر آنها در محاکم قضایی غیر قابل رسیدگی و مجازات است،باز باید همان مرجع رسیدگی کننده به اتهام افترا صرفاً از باب تعیین صحت انتساب مجرمانه و نه از باب تعیین قربانی افترا به موضوع رسیدگی بر اساس یافته‌های خود نسبت به جرم افترا اعلام رای کند بدین ترتیب علاوه بر اینکه در افترا برخلاف توهین صراحتاً ارتکاب جرم به دیگری نسبت داده می‌شود.

تفاوت دیگری که بین افترا و توهین وجود دارد این است که در توهین اثبات صحت آنچه به طرف مقابل نسبت داده شده است رافع مسئولیت کیفری مرتکب نخواهد بود بنابراین کسی که دیگری را احمق کودن یا نادان خطاب می‌کند نمی‌تواند به استناد بهره هوشی پایین طرف مقابل از مسئولیت کیفری ناشی از توهین بگریزد.

باید به یاد داشت جرم افترا از زمره جرایم مادی صرف و یا جرایم غیر عمدی نمی‌باشد و وجود سوء نیت برای محکوم کردن مرتکب لازم است یعنی مفتری باید (عمد در انتساب نادرست عمل مجرمانه) به طرف مقابل داشته باشد.به عبارت دیگر مفتری باید:

• نسبت دادن را عامدانه انجام دهد : نه اینکه مثلاً در حالت مستی خواب یا بیهوشی کلمات افترا آمیزی را بر زبان آورد سم به جرم بودن نسبتی که به قانون به قربانی می‌دهد آگاه باشد.بنابراین اگر کسی از جرم بودن ترک انفاق ناآگاه است دیگری را به نفقه دادن به افراد واجب النفقه متهم کند مرتکب جرم افترا نمی‌شود .
• به جرم بودن نسبتی که به قربانی می دهد آگاه باشد.
• باید از دروغ بستن نسبتی که به دیگری می‌دهد آگاه باشد : پس هرگاه وی به اشتباه تصور کند که دیگری مرتکب جرم شده و در نتیجه به وی نسبتهر مشتری محسوب نخواهد شداز سوی دیگر وجود سوء نیت خاص در مرتکب مثلاً قصد بی آبرو کردن و هتک حیثیت طرف مقابل ضروری نیست و با وجود سه شرط پیش بینی شده جرم افترا محقق می‌شود.