آرایی که از دادگاه‌های حقوقی و کیفری صادر می شوند، حتی پس از قطعی شدن، ممکن است دچار اشتباهات و خطاهایی باشند. بنابراین، قانونگذار برای جلوگیری از تضییع حقوق افراد، روش‌ها و ابزارهای فوق‌العاده‌ای را برای اعتراض به این آرا پیش‌بینی کرده است. یکی از این روش‌های فوق‌العاده اعتراض، فرجام خواهی است. این نوع اعتراض شرایط، نحوه و دلایل خاص خود را دارد و تنها در صورتی که تمامی شرایط مورد نظر قانونگذار در قانون آیین دادرسی مدنی و قانون آیین دادرسی کیفری محقق شود، قابل اجراست. فرجام خواهی در دیوان عالی کشور مرحله حساسیست که باید با توجه ویژه پیگری شود چرا که هر گونه اشتباه در این مرحله می تواند حقوق شما را ضایع کند.از این رو حضور یک وکیل دادگستری متخصص در امر فراجام خواهی امری ضروری و غیر قابل اجتناب می باشد.ما در گروه حقوقی دارتوت با همکاری وکلای پایه ۱ دادگستری در کنار شما خواهیم بود و سعی خواهیم کرد تا در تمامی مراحل دادرسی پیروز دعوا باشید. در این مقاله که توسط تیم دارتوت نوشته شده، ابتدا معنی فرجام خواهی را شرح می‌دهیم. سپس مرجع رسیدگی به این نوع اعتراض و آرای قابل فرجام را معرفی می‌کنیم. در ادامه، شرایط، موارد و جهات قانونی این روش اعتراض را توضیح می‌دهیم و در نهایت، نحوه و مراحل انجام فرجام خواهی را به تفصیل بررسی می‌کنیم.
فرجام خواهی چیست؟
فرجام خواهی به معنای درخواست تجدیدنظر و بررسی دوباره یک پرونده است تا مشخص شود آیا رای صادره با موازین شرعی و مقررات قانونی مطابقت دارد یا خیر.این درخواست می‌تواند برای هر دو نوع پرونده‌های حقوقی و کیفری ارائه شود.فرجام خواهی یکی از روش های فوق العاده اعتراض به آرایی است که دادگاه، در خصوص دعوای حقوقی و کیفری صادر کرده است.
با فرجام خواهی، به پرونده‌ای که قبلاً به آن رای قطعی صادر شده است، دوباره رسیدگی می‌شود. البته این امر مربوط به مواردی است که قانونگذار در قوانین آیین دادرسی مدنی و آیین دادرسی کیفری پیش‌بینی کرده است و تنها در صورت وجود شرایط خاص فرجام خواهی، ممکن است انجام شود.
انواع فرجام خواهی
به صورت کلی فراجام خواهی هم در دعاوی حقوقی و هم در دعاوی کیفری قابل انجام می باشد.اما فرجام اصلی و فرجام تبعی نیز اصطلاحاتی هستند که در حقوق دادرسی مدنی به کار می‌روند و تقسیم بندی دیگری از فرجام خواهی می باشد و به این ترتیب :
فرجام خواهی اصلی
در زمانی اتفاق می‌افتد که یک فرد به دادگاه دادخواستی تقدیم میکند و درخواستی از دادگاه میکند تا در مورد اعتراض یا ادعایی صدور حکم نماید.این فرجام از سوی دادگاه صادر می‌شود و پس از تقدیم دادخواست و اخذ رأی دادگاه به شخص مورد نظر تسلیم می‌شود.
فرجام خواهی تبعی
فرجام تبعی به معنای درخواست فرد مختصری است که پس از دریافت پاسخی به دادخواست اولیه (فرجام اصلی) از سوی دادگاه، مطابق با ماده ۴۱۳ قانون آیین دادرسی مدنی ارائه می‌شود.
این درخواست تنها از طرف فرجام خواه (فردی که دادخواست اولیه را ارائه کرده است) می‌تواند انجام شود و تنها در مقابل فرجام‌خوانده (طرفی که در برابر او دادخواست ارائه شده است) پذیرفته می‌شود.
فرجام خواهی در دعاوی حقوقی
احکام مربوط به فرجام خواهی در دعاوی حقوقی، در قانون آیین دادرسی مدنی پیش بینی شده است. ماده ۳۶۶ قانون مدنی، ماهیت فرجام خواهی را به این شکل تعریف میکند که محکمه صلاحیت دار، باید انطباق رای مورد فرجام خواهی حقوقی را با موازین قانونی و آنچه در شرع تعیین شده است، بررسی و تشخیص دهد. در صورت تایید یا رد امکان فرجام خواهی، محکمه می‌تواند پرونده را برای رسیدگی دقیق‌تر و صدور رای مجدد یا طی کردن مراحل اجرای حکم، به مرجع صالح ارجاع دهد.
موارد و جهات و دلایل فرجام خواهی حقوقی که در مواد ۳۷۱ تا ۳۷۶ قانون آیین دادرسی مدنی پیش بینی شده‌اند، عبارتند از:
۱.عدم صلاحیت ذاتی یا محلی دادگاه: اگر دادگاهی که رای فرجامی را صادر کرده است، از صلاحیت ذاتی برای رسیدگی به پرونده بی‌خبر بوده یا اگر فاقد صلاحیت محلی برای رسیدگی به موضوع بوده و با این حال، رایی صادر کرده باشد.
۲.خلاف شرع و قانون حاکم: اگر رای مورد فرجام خلاف مقررات قانونی یا شریعت در زمان صدور خود باشد.
۳.عدم رعایت اصول دادرسی و حقوق اصحاب دعوا: اگر رای به گونه‌ای صادر شود که اصول دادرسی یا حقوق افراد دعواگر را نادیده بگیرد و این موضوع تاثیر قابل توجهی بر اعتبار رای داشته باشد.
۴.مغایرت آرا در دعاوی مشابه: اگر بین اصحاب دعوا در یک موضوع، آرای مغایر صادر شود و هیچ سبب قانونی برای این مغایرت وجود نداشته باشد.
۵.تحقیقات ناقص یا نادرست: اگر رای به دلیل تحقیقات ناقص یا نادرست صادر شود و یا به دلایل و دفاعیات مطرح شده توسط اطراف دعوا در صدور رای توجه نشده باشد.
۶.معنای متفاوت اسناد و دلایل: اگر رای بر مبنای تفسیر نادرست یا متفاوت از مفاد اسناد و دلایل مطرح شده در دادگاه صادر شود.
۷.بی‌اعتباری اسناد و دلایل: اگر بی‌اعتباری اسناد و دلایل مطرح شده در دادگاه که بر اساس آنها رای صادر شده است، اثبات شود.
شرایط فرجام خواهی در دعاوی حقوقی
بر اساس ماده ۴۶۴ قانون آیین دادرسی مدنی ایران، شرایط فرجام خواهی حقوقی برای اقدام به تجدیدنظر از آرای دادگاه‌ها عبارتند از:
الف-حکم باید از احکام و قرارهایی باشد که می‌توان بر آنها فرجام خواهی حقوقی نمود. مطابق با مواد ۳۶۷ و ۳۶۸ قانون آیین دادرسی مدنی، این شامل موارد زیر است:
- حکم‌هایی که میزان خواسته آنها از ۲ میلیون تومان بیشتر باشد و قطعیت آنها به علت عدم درخواست تجدیدنظر حاصل شده باشد.
- حکم‌هایی که در موارد مختلف مانند اصل نکاح، فسخ نکاح، طلاق، حجر، نسب، ثلث، وقف، تولیت و حبس، از دادگاه‌های بدوی صادر شده و قطعیت آنها به علت عدم درخواست تجدیدنظر حاصل شده باشد.
- قرارهای ابطال یا رد دادخواست، قرار سقوط دعوا یا عدم اهلیت یکی از طرفین دعوایی که اصل حکم راجع به آن، قابلیت فرجام خواهی حقوقی داشته و از دادگاه‌های بدوی صادر شده و به علت عدم درخواست تجدیدنظر قطعیت یافته باشد.
- حکم‌هایی که در موارد اصل و فسخ نکاح، طلاق، نسب، وقف و حجر، از سوی دادگاه تجدیدنظر صادر شده باشند.
- قرارهایی که در موارد ابطال یا رد دادخواست (از سوی مرجع تجدیدنظر صادر شده باشد)، قرار سقوط یا عدم اهلیت یکی از طرفین دعوا (از سوی مرجع تجدیدنظر صادر شده باشد)، با این شرط که اصل حکم راجع به این قرارها، از قابلیت فرجام خواهی حقوقی برخوردار باشد.
ب- فرجام خواه باید در موعد مقرر قانونی، نسبت به فرجام خواهی حقوقی اقدام کند.
ج- حکم یا قرار صادره باید خلاف موازین قانونی و شرعی باشد و این امر باید توسط شعب دیوان عالی کشور که در خصوص نقض یا ابرام رای مورد فرجام تصمیم می‌گیرند، تأیید شود.
فرجام خواهی در دعاوی کیفری
ماده ۴۲۷ قانون آیین دادرسی کیفری، شرایطی را برای قابلیت تجدیدنظر یا فرجام آرای دادگاه‌های کیفری مشخص میکند. بر اساس این ماده:
۱.جرایم تعزیری درجه هشت: آرای دادگاه‌های کیفری در این مورد، جزئیات محاکمه قابل تجدیدنظر استان یا فرجام در دیوان عالی کشور قرار می‌گیرد.
جرایم مستلزم پرداخت دیه یا ارش: اگر میزان یا جمع دیه یا ارش کمتر از یک دهم دیه کامل باشد، آرای دادگاه قابل تجدیدنظر استان یا فرجام در دیوان عالی کشور می‌توانند باشند.
این ماده به وضوح مشخص میکند که فرجام یا تجدیدنظر آرا دادگاه‌های کیفری فقط در موارد خاصی امکان‌پذیر است و در سایر حالات، آرای به دست آمده قطعیت دارند.
شرایط فرجام خواهی در دعاوی کیفری
مواد دیگری نیز وضعیت‌های خاصی را برای تجدیدنظر یا فرجام آرا دادگاه‌های کیفری مشخص می‌کنند، مانند ماده ۴۲۸ که بیان می کند آرای صادره درباره جرائمی که مجازات قانونی آنها سلب حیات، قطع عضو، حبس ابد و یا تعزیر درجه سه و بالاتر است، یا جنایات عمدی علیه تمامیت جسمانی با میزان دیه نصف دیه کامل یا بیشتر، قابل فرجام خواهی در دیوان عالی کشور می‌سازد.
ماده۴۲۹ نیز اعلام می دارد که در صورت محکومیت به پرداخت دیه، ارش یا ضرر و زیان، اگر یکی از جنبه‌های مورد بررسی قابل تجدیدنظر یا فرجام باشد، جنبه‌های دیگر رای نیز قابل تجدیدنظر یا فرجام می‌باشند.
همچنین، ماده ۴۳۳ این قانون بیان میکند که اشخاص زیر می‌توانند درخواست تجدیدنظر یا فرجام خواهی را داشته باشند:
- محکوم علیه، وکیل یا نماینده قانونی او
- شاکی یا مدعی خصوصی و یا وکیل یا نماینده قانونی آنان:
- دادستان
ماده ۴۶۴ قانون آیین دادرسی کیفری، جهات فرجام خواهی کیفری را برای دیوان عالی کشور بیان میکند. بر اساس این ماده، دیوان عالی کشور تنها نسبت به آنچه که مورد فرجام خواهی قرار گرفته و درباره آن رای صادر شده، رسیدگی میکند. این جهات شامل موارد زیر هستند:
- ادعای عدم رعایت قوانین مربوط به تقصیر متهم و مجازات قانونی او
- ادعای عدم رعایت اصول دادرسی با درجه‌ای از اهمیت منجر به بی‌اعتباری رای دادگاه
- عدم انطباق مستندات با مدارک موجود در پرونده
آرای غیرقابل فرجام خواهی
در ماده ۳۶۹ قانون آیین دادرسی مدنی، احکام غیر قابل فرجام به وضوح مشخص شده‌اند. این احکام اگرچه ممکن است به ظاهر از مصادیق آراء قابل فرجام باشند، اما بر اساس این ماده و تحت شرایط خاصی، قابل رسیدگی فرجامی نیستند. این احکام شامل موارد زیر هستند:
۱.احکام مستند به اقرار قاطع دعوا در دادگاه
بند ۱ماده ۳۶۹ بیان میکند که احکام مستند به اقرار قاطع دعوا در دادگاه، غیر قابل فرجام هستند. این احکام همچنین غیر قابل تجدیدنظر نیز می‌باشند.
۲.احکام مستند به نظریه کارشناس
بند ۲ ماده ۳۶۹ اشاره میکند که احکامی که به استناد نظریه یک یا چند نفر کارشناس که اصحاب دعوا به طور کتبی رأی آنها را قاطع دعوا قرار داده باشند، غیر قابل فرجام هستند.
۳.احکام مستند به سوگند قاطع دعوا
بر اساس بند ۳ این ماده، احکام مستند به سوگند قاطع دعوا نیز غیر قابل فرجام می‌باشند.
۴.احکامی که حق فرجام خواهی نسبت به آنها ساقط گردیده است
بند ۴ ماده ۳۶۹ مقرر می‌دارد که احکامی که طرفین حق فرجام خواهی خود را نسبت به آن ساقط کرده باشند، قابل فرجام خواهی نیستند.
۵.احکام راجع به متفرعات دعوا
بند ۵ این ماده بیان میکند که احکامی که ضمن یا بعد از رسیدگی به دعاوی اصلی راجع به متفرعات آن صادر می‌شوند، در صورتی که حکم اصلی راجع به دعوا قابل فرجام نباشد، نیز قابل فرجام خواهی نیستند.
۶.احکامی که به موجب قوانین خاص غیر قابل فرجام می‌باشند
در برخی موارد، قانونگذار آرایی را مشخص کرده است که به موجب قوانین خاص غیر قابل فرجام می‌باشند.
همچنیین در موضوع فرجام خواهی دعوی کیفری ماده ۴۳۰ قانون آیین دادرسی کیفری مصرح میکند که فرجام خواهی تنها نسبت به آرایی مسموع می‌باشد که طرفین دعوی با توافق کتبی حق تجدیدنظر یا فرجام خواهی خود را ساقط نکرده باشند. به عبارت دیگر، اگر طرفین در موقعیتی باشند که حق تجدیدنظر یا فرجام خواهی را از خود سلب کرده باشند، امکان تجدیدنظر یا فرجام خواهی از آرای کیفری برای آنها وجود نخواهد داشت.
مرجع رسیدگی به فرجام خواهی
یکی از وظایف دیوان عالی کشور نظارت بر اجرای صحیح قوانین در دادگاه‌ها است. در این فرآیند، رأیی که مورد فرجام‌خواهی قرار گرفته است به دیوان عالی کشور ارسال می‌شود. اگر دیوان عالی کشور رأی را مطابق با مقررات قانونی و شرعی تشخیص دهد، آن را تأیید یا ابرام میکند. در صورتی که رأی مغایر با احکام شرعی و قانونی باشد، دیوان عالی کشور آن را نقض می‌نماید. بنابراین، مرجع تقدیم دادخواست فرجام‌خواهی، دیوان عالی کشور است.
مهلت فرجام‌خواهی
هر یک از روش‌های اعتراضی که در قانون پیش‌بینی شده است، در ظرف زمانی خاصی قابل اعمال است، مانند واخواهی از آراء غیابی و تجدیدنظرخواهی. فرجام‌خواهی نیز از این قاعده مستثنی نیست. بر اساس قانون، مهلت فرجام‌خواهی برای اشخاص مقیم ایران و اشخاص مقیم خارج از ایران متفاوت است. مهلت فرجام‌خواهی برای اشخاص ساکن ایران بیست روز و برای اشخاص مقیم خارج از کشور دو ماه می‌باشد.
نحوه فرجام خواهی در دعاوی حقوقی
نحوه و مراحل فرجام خواهی حقوقی در قانون آیین دادرسی مدنی ایران مشخص شده است. مستفاد از مواد ۳۷۸ تا ۳۸۹ قانون آیین دادرسی مدنی، ترتیب فرجام خواهی به شرح زیر است:
۱.ثبت نام در سامانه ثنا: فرجام خواه (اعم از طرفین دعوا، قائم مقام، نمایندگان قانونی و وکلای اصحاب دعوا) باید ابتدا حساب کاربری سامانه ثنای خود را با مراجعه حضوری به دفاتر خدمات قضایی یا مراجعه به آدرس اینترنتی sana.adliran.ir تشکیل داده و اقدام به احراز هویت ثنا نمایند.
۲.تهیه و تنظیم دادخواست فرجام خواهی: فرجام خواه باید دادخواست خود مبنی بر فرجام خواهی را تهیه و تنظیم کرده و فایل ورد آن را بر روی یک حافظه یا تلفن ذخیره کند.
۳.ثبت و ارسال دادخواست: با مراجعه به دفاتر خدمات قضایی، فرجام خواه دادخواست را ثبت و به دادگاه صادر کننده رای ارسال میکند. در دادخواست باید نام و نام خانوادگی و اقامتگاه و سایر مشخصات فرجام خواه و فرجام خوانده، دادگاه صادر کننده رای، حکم یا قراری که از آن فرجام خواهی حقوقی می‌شود، دلایل فرجام خواهی و تاریخ ابلاغ رای مورد فرجام درج گردد.
۴.ضمیمه کردن مستندات: فرجام خواه باید رونوشت یا کپی مصدق رای، لایحه اعتراض و در صورت وکیل بودن یا سمت داشتن، وکالتنامه یا مدارک مثبت سمت را ضمیمه دادخواست کند.
۵.پرداخت هزینه‌ها: پس از پرداخت هزینه‌های دادرسی و تعرفه خدمات دفاتر خدمات قضایی، دادخواست فرجام خواهی حقوقی به دفتر دادگاه صادر کننده رای ارسال می‌شود.
۶.بررسی و ارسال به دیوان عالی کشور: دفتر دادگاه صادر کننده رای، پس از بررسی دادخواست و در صورت نداشتن نقص، باقی مراحل قانونی را طی کرده و دادخواست را به دیوان عالی کشور ارسال میکند.
۷.رسیدگی در دیوان عالی کشور: دیوان عالی کشور به جهات فرجام خواهی رسیدگی کرده و در صورت وارد دانستن آنها، رای را نقض کرده و برای رسیدگی ماهوی و صدور رای، آن را به دادگاه صالح ارسال میکند.
نحوه فرجام خواهی در دعاوی کیفری
ماده ۴۳۹ قانون آیین دادرسی کیفری به نحوه و مراحل فرجام خواهی کیفری می‌پردازد. بر اساس این ماده، فرجام خواهی کیفری باید به ترتیب زیر انجام شود:
۱.تسلیم درخواست یا دادخواست فرجام: فرجام خواه باید درخواست یا دادخواست خود را به دفتر دادگاه صادرکننده رای نخستین یا تجدیدنظر و یا دفتر زندان تسلیم کند.
۲.ثبت درخواست توسط دفتر دادگاه یا زندان: دفتر دادگاه یا زندان باید بلافاصله درخواست را ثبت کرده و رسیدی مشتمل بر نام فرجام خواه و طرف دعوای او، تاریخ تسلیم و شماره ثبت به تقدیم کننده بدهد. همچنین، همان شماره و تاریخ را در درخواست فرجام درج کند. تاریخ مزبور تاریخ فرجام خواهی محسوب می‌شود.
۳.ارسال درخواست به دادگاه صادرکننده رای نخستین: دفتر دادگاه تجدیدنظر استان یا زندان مکلف است پس از ثبت تقاضای فرجام، بلافاصله آن را به دادگاه صادرکننده رای نخستین ارسال کند.
۴.بررسی درخواست و ارسال به مرجع ذی‌صلاح: در صورتی که تجدیدنظر خواهی یا فرجام خواهی در مهلت مقرر صورت گیرد، دفتر دادگاه صادرکننده رای نخستین، بلافاصله یا پس از رفع نقص، پرونده را حسب مورد به دادگاه تجدیدنظر استان یا دیوان عالی کشور ارسال میکند.
۵.صدور حکم توسط دادگاه تجدیدنظر یا دیوان عالی کشور: دادگاه تجدیدنظر استان یا دیوان عالی کشور پس از بررسی پرونده و شرایط آن، حکم مقتضی را صادر می‌نماید.
۶.استرداد درخواست یا دادخواست فرجام: هرگاه فرجام خواه درخواست یا دادخواست فرجام را مسترد کند، دادگاه صادرکننده رای نخستین، قرار رد درخواست یا ابطال دادخواست فرجام را صادر میکند. اگر پرونده به مرجع تجدیدنظر یا فرجام ارسال شده باشد، قرار رد درخواست یا ابطال دادخواست تجدیدنظر یا فرجام توسط دادگاه تجدیدنظر استان یا دیوان عالی کشور صادر می‌شود.
بهترین وکیل فرجام خواهی در تهران
فرجام‌خواهی آرای قضایی در مرحله اعاده دادرسی بسیار مهم و حساس است؛ چرا که این مرحله می‌تواند حقوق ضایع شده و رأی ناعادلانه را به نفع شخص متضرر تغییر دهد. به همین دلیل حضور وکیل متخصص در امور حقوقی یا کیفری نسبت به موضوع پرونده الزامی است. این مرحله از تمامی مراحل دادرسی مهم‌تر است و تنها وکیلی که آشنا و مسلط به قوانین، آیین‌نامه‌ها، رویه‌های قضایی و با تجربه است می‌تواند برای موکل خود احقاق حق نماید.
از این رو، گروه حقوقی دارتوت با همکاری بهترین وکلای فرجام‌خواهی در تهران به مرکزیت میدان ونک، در کنار شما خواهد بود تا در فرجام‌خواهی آرای دادگاه، حقوق مسلم شما را از مراجع قضایی اعاده نماید.
وکیل برای فرجام خواهی از گروه حقوقی دارتوت
در مواقعی که افراد با پرونده‌های حقوقی پیچیده روبرو می‌شوند، مشاوره با یک وکیل دادگستری تخصصی ضروری است. وکلای با تجربه و گروه حقوقی دارتوت می‌توانند نقش بسیار مهمی در مدیریت و نمایندگی در پرونده‌های حقوقی و کیفری شما ایفا کنند. این امر به شما اجازه می‌دهد که با اطمینان و بدون استرس از روند حقوقی پرونده‌ی خود، به مسائل دیگر خود تمرکز کنید. این رویکرد می‌تواند به شما کمک کند که بهترین تصمیمات را با اطلاعات کامل‌تری بگیرید و به شیوه‌ی مؤثرتری پرونده‌ی خود را مدیریت کنید.
برای مشاوره و قبول وکالت با شماره‌های مندرج در سایت تماس بگیرید یا از طریق تلگرام و واتساپ با مشاوران و وکلای دارتوت در ارتباط باشید. با دارتوت هیچ پایان تلخی وجود ندارد.
